Οι τραυματισμοί και η απόδοση των χορευτών: για μία καλύτερη διδασκαλία της χορευτικής αγωγής part 1
Τα Βασικά Πρώτα
Γνωρίζουμε ότι[1]:
Ο χορός από μόνος του (the dance only training system) αδυνατεί να δημιουργήσει κατάλληλης εντάσεως ερεθίσματα για μια σειρά από σημαντικές παραμέτρους της φυσικής κατάστασης.
Τα ποσοστά τραυματισμών στους χορευτές είναι μεγαλύτερα σε σχέση με άλλους που ασχολούνται με κινητικές δραστηριότητες εξίσου υψηλών απαιτήσεων.[2]
Έρευνες έχουν δείξει ότι οι χορευτές παρουσιάζουν παρόμοια επίπεδα φυσικής κατάστασης σε σχέση με υγιείς συνομηλίκους τους.
Οι χορευτές συχνά δυσανασχετούν και απογοητεύονται από την υποστήριξη που έχουν από το σώμα τους στην καλλιτεχνική τους προσπάθεια.
Ας προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε αυτά τα φαινόμενα από τη σκοπιά της κινητικής ανάπτυξης.
Ιδιαίτερα κρίσιμη για την κινητική ανάπτυξη είναι η φάση των Θεμελιωδών Κινητικών Προτύπων, που εκτείνεται από τον πρώτο χρόνο μέχρι την ηλικία των οχτώ ετών περίπου, και διακρίνεται σε τρία στάδια, το αρχικό, το στοιχειώδες και το ώριμο. Αν τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να δεχθούν ποιοτική παρέμβαση και διδασκαλία, για να αναπτύξουν τη γραμματική του σώματος, τα θεμελιώδη κινητικά τους πρότυπα δηλαδή, μπορούν έπειτα να συνθέσουν ευκολότερα τις απλές, θεμελιώδεις κινητικές μορφές , να τις μετατρέψουν σε κινητικές δεξιότητες, που είναι άπειρες σε αριθμό (Schmidt, 1991), και να προσαρμόσουν την κινητική τους απόδοση σε διαφορετικές συνθήκες (Cleland & Gallahue, 1993), όπως ένας καλός χορευτής μπορεί να προσαρμόζεται στις διαφορετικές απαιτήσεις της κάθε χορογραφίας.
Τη φάση των Θεμελιωδών Κινητικών Προτύπων ακολουθεί η φάση των εξειδικευμένων κινήσεων (7-10 ετών το μεταβατικό στάδιο, 11-13 ετών το στάδιο εφαρμογής και 14+ ετών η δια βίου εφαρμογή). Σε όλες τις φάσεις της κινητικής ανάπτυξης επιθυμητή είναι μια σταδιακή τάση προς την ποιοτικότερη και πιο εκλεπτυσμένη εκτέλεση των κινήσεων (γράφημα 1).
Γράφημα 1: Ιεράρχηση των όρων που περιγράφουν την ανθρώπινη κίνηση. Προσαρμοσμένο από: Duane. V. Knudson. Qualitative Diagnosis of Human Movement: Improving Performance in Sport and Exercise, Third Edition, Human Kinetics.
Οι βασικές κινητικές δεξιότητες διακρίνονται σε (πίνακας 1):
δεξιότητες σταθεροποίησης (αδρή κινητικότητα): το σώμα είναι σταθερό, αλλά κινείται γύρω από τον οριζόντιο ή κάθετο άξονα και γίνεται προσπάθεια για απόκτηση ή διατήρηση της ισορροπίας (στατική ή δυναμική ισορροπία),
δεξιότητες μετακίνησης (αδρή κινητικότητα): το σώμα μεταφέρεται από το ένα σημείο στο άλλο, με οριζόντια ή κάθετη κατεύθυνση,
δεξιότητες χειρισμού (λεπτή κινητικότητα): παρέχεται δύναμη σε αντικείμενο ή λαμβάνεται δύναμη από αντικείμενο, απαιτείται κινητικός έλεγχος, ορθότητα και ακρίβεια στην κίνηση.
Πολλές φορές όταν συναντάμε σε ένα κείμενο έναν πίνακα με αναλυτικές πληροφορίες, τείνουμε να ρίχνουμε μια γρήγορη ματιά και να συνεχίζουμε την ανάγνωση. Έχοντας όμως κατά νου την θεμελιώδη σημασία που έχει για την κινητική ανάπτυξη του κάθε χορευτή και παιδιού, η ποιοτική ανάπτυξη των θεμελιωδών κινητικών προτύπων και δεξιοτήτων, αξίζει να σταθούμε και να ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στον πίνακα 1. Παρατηρώντας τον πίνακα , μπορούμε να αναλογιστούμε αν τα παιδιά κατά την κρίσιμη αναπτυξιακή ηλικία από 3 έως 15 χρονών έχουν «περάσει» από και έχουν εξοικειωθεί με την ποικιλία των βασικών κινήσεων που περιέχονται στον πίνακα. Και μπορούμε να σκεφτούμε έπειτα, αν αυτή η βασική γραμματική του σώματος έχει καλλιεργηθεί με επάρκεια ή, όπως γράφουν οι ερευνητές στα αγγλικά with proficiency (αν θελήσουμε να χρησιμοποιήσουμε ως κριτήριο το επίπεδο χρήσης της αγγλικής).
Πίνακας 1. Βασικές Κινητικές Δεξιότητες Gallahue, D. L. & Donnelly, F.C. (2003). Developmental physical education for all children (4th ed.). Champaign, IL: Human Kinetics)
Ας εξετάσουμε τις βασικές κινητικές δεξιότητες της στάσης και του τρεξίματος. Ένα από τα πρώτα πράγματα που παρατηρεί κανείς στους χορευτές εξετάζοντας την όρθια ανατομική στάση, όπου τα πέλματα βρίσκονται σε παράλληλη θέση, είναι η πτώση της ποδικής καμάρας (εικόνα 4) και η συνακόλουθη ανισοκατανομή των φορτίων στην ποδοκνημική άρθρωση (άμεση δημιουργία ενός μηχανισμού πρόκλησης κάκωσης τόσο στην ποδοκνημική όσο και στο γόνατο).
Εικόνα 4. Ανισοκατανομή φορτίων στην ποδοκνημική άρθρωση
Η επίσης συχνή εξόστωση, το κότσι στο πέλμα (βλαισό δάκτυλο), είναι σε μεγάλο βαθμό η προσπάθεια του σώματος (ασυνείδητη για μας) να μεγαλώσει τη βάση στήριξής του. Διαπιστώνουμε ότι το σώμα αδυνατεί να διατηρήσει τη βασική όρθια ανατομική θέση. Οι χορευτές περνούν χιλιάδες ώρες και συνήθως με λάθος τρόπο προσπαθώντας να πετύχουν την έξω στροφή των πελμάτων της βασικής αλλά μη φυσιολογικής πρώτης θέσης, χωρίς να έχουν εξασφαλίσει προηγουμένως την πρωταρχικά σωστή στάση που αντιστοιχεί στην ανθρώπινη εξέλιξη.
Αν στη βασική όρθια θέση προσθέσουμε κίνηση, όπως όταν εκτελούμε με ανατομικά κριτήρια ένα βαθύ κάθισμα, θα ακούσουμε συχνά τους χορευτές να διαμαρτύρονται για «κοντούς αχίλλειους». Πρόκειται, κατά το μάλλον, για έναν μύθο. Στην πραγματικότητα υπάρχει έλλειψη (προσθιοπίσθιας) κινητικότητας στην ποδοκνημική. Παρά τα πολλά χρόνια εκπαίδευσης στον χορό, οι περισσότεροι χορευτές αδυνατούν να εκτελέσουν ένα ανατομικά σωστό βαθύ κάθισμα (θεμελιώδες κινητικό πρότυπο), όπου και διακρίνεται η έλλειψη κινητικότητα της ποδοκνημικής, με αποτέλεσμα και οι υπόλοιπες αρθρώσεις του σώματος να λειτουργούν αντισταθμιστικά, δηλαδή να στερούνται βαθμούς ελευθερίας κίνησης (εικόνα 5).
Εικόνα 5. "Κοντοί Αχίλλειοι" σε σπουδάστρια επαγγελματικής σχολής: το βέλος που δείχνει προς τα πάνω υποδεικνύει την θέση που θα έπρεπε να τοποθετηθούν τα χέρια, αλλά αδυνατούν (και) λόγω έλλειψης κινητικότητας στην ποδοκνημική. Τα χέρια έρχονται μπροστά για να μην πέσει το σώμα πίσω (στέρηση βαθμού ελευθερίας - αξιολόγηση με το Functional Movement Screen). Η απόσταση μεταξύ των δύο καθέτων είναι μικρή. Με τη χρήση διορθωτικών ασκήσεων επανακτάται το εύρος κίνησης της άρθρωσης.
Ενδιαφέροντα είναι και τα ευρήματα που έχουμε, όταν ζητηθεί από τους χορευτές να τρέξουν. Ενώ, εξ ορισμού, στον χορό έχουμε υψηλές απαιτήσεις ακριβούς εκτέλεσης της κίνησης κατά την μεταφορά του σώματος από την μία στάση στην άλλη, οι περισσότεροι χορευτές τρέχουν χωρίς δρομική οικονομία (energy and movement leaks). Δεν ξέρουν να τρέχουν! Αυτό συνεπάγεται, για παράδειγμα, ότι αδυνατούν να επιταχύνουν αλλά και να επιβραδύνουν με συναρμογή και με οικονομία. H υπερλορδωτική στάση κυριαρχεί και εδώ.
Οι χορευτές αναζητούν τους όρους της μετακίνησης, χωρίς να έχουν εξασφαλίσει τις προϋποθέσεις της κίνησης.
Ανάλογες διαπιστώσεις μπορούμε να κάνουμε, αν εξετάσουμε ποιοτικά την αδρή κινητικότητα των στηρίξεων του πίνακα 1. Ενώ οι παράλληλες με το πάτωμα στηρίξεις και μετακινήσεις είναι ζητούμενο στον σύγχρονο χορό, είναι λίγοι οι χορευτές και οι χορεύτριες που μπορούν να κάνουν ένα ανατομικά λειτουργικό και σωστό push up. Αυτό συμβαίνει κυρίως όχι λόγω αδυναμίας των χεριών ή του θώρακα αλλά λόγω αδυναμίας σταθεροποίησης του πυρήνα. Ή μπορούμε να θυμηθούμε πόσο σημαντικό είναι για την λεπτή κινητικότητα κάθε παιδιού να μπορεί να ελέγχει, να πετά και να κλωτσά μια μπάλα λόγω της καλλιέργειας του συντονισμού ματιού, χεριού, ποδιού.
Ίσως, από τη σκοπιά της κινητικής ανάπτυξης, χορός να είναι αυτό: η εκούσια μετατροπή της αδρής κινητικότητας σε λεπτή και αντιστρόφως.
Σχετικά με τα παραπάνω, το Καναδικό Ινστιτούτο για την Προαγωγή της Δια Βίου Φυσικής Αγωγής (2014)[3] επισημαίνει:
Οι θεμελιώδεις κινητικές ικανότητες και δεξιότητες δεν διδάσκονται σωστά. Τα θεμελιώδη (FUNdamentals) πρέπει να αναπτύσσονται περαιτέρω, διαφορετικά σημαντικές προοπτικές της κίνησης χάνονται, με αποτέλεσμα να μην αναπτύσσουν τα παιδιά όλες τους τις δυνατότητες.
Οι πιο καταρτισμένοι ειδικοί συναντώνται στο υψηλό αγωνιστικό επίπεδο και οι λιγότερο καταρτισμένοι στις αναπτυξιακές ηλικίες, εκεί δηλαδή που θα έπρεπε να συναντάμε τους πιο καλά εκπαιδευμένους δασκάλους.
Κατά την έναρξη μια κινητικής δραστηριότητας δεν λαμβάνεται υπόψη η αναπτυξιακή ηλικία αλλά η χρονολογική.
Τα παιδιά παρακινούνται να επιδίδονται από πολύ νωρίς σε μια μόνο σωματική δραστηριότητα.
Η τελευταία επισήμανση είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Πολύ συχνά οι γονείς και οι δάσκαλοι, για δικούς τους λόγους, στρέφουν τα παιδιά προς πρόωρη ειδίκευση σε μια μόνο σωματική δραστηριότητα, όπως στο μπαλέτο.
Υπάρχει μια σειρά εν εξελίξει μελετών[4], για τις οποίες, μέχρι τη στιγμή που γράφεται αυτό το κείμενο, ελάχιστος λόγος έχει γίνει στην Ελλάδα από τις αρμόδιες επιστημονικές εταιρίες, οι οποίες δείχνουν ότι η πρόωρη ενασχόληση με μία μόνο σωματική δραστηριότητα αποτελεί από τους πιο βασικούς συντελεστές δημιουργίας μελλοντικών τραυματισμών. Οι έρευνες έδειξαν χαρακτηριστικά ότι:
Το 50% των τραυματισμών υπέρχρησης αφορούσε παιδιά που εξειδικεύθηκαν σε μία μόνο δραστηριότητα.
Τα παιδιά που είχαν εξειδικευθεί σε μία δραστηριότητα είχαν 70%-93% μεγαλύτερη πιθανότητα τραυματισμού από τα παιδιά που είχαν εκτεθεί σε ποικίλες σωματικές δραστηριότητες. (Children in the study who specialized were 70% to 93% more likely to be injured than children who played multiple sports!).
Τα παιδιά που εκτέθηκαν σε ποικίλες δραστηριότητες παρουσίασαν μεγαλύτερη ικανότητα για μεταφορά κινητικής μάθησης , ικανότητα, δηλαδή, μεταφοράς και διαφοροποίησης κινητικών συνδυασμών από τη μία δραστηριότητα στην άλλη, όπως συμβαίνει όταν ο χορευτής «περνά» από τη μία χορογραφία στην άλλη.
Ήδη από το 1993 το Αμερικανικό Κολέγιο Αθλητιατρικής, για την αποφυγή τραυματισμών συστήνει να μην αφιερώνουν τα παιδιά όλο τον χρόνο της προπόνησης στην καλλιέργεια μιας συγκεκριμένης δεξιότητας και επισημαίνει ότι θα πρέπει να γυμνάζονται συνολικά[5] και πιο πρόσφατα η Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία προτείνει, για τους ίδιους λόγους, τα παιδιά να μην ασκούνται σε μία μόνο δραστηριότητα για όλη τη διάρκεια του έτους[6] και να ακολουθούν ειδικά σχεδιασμένα προγράμματα νευρομυϊκής γυμναστικής[7].
Η περίπτωση της Σιλβί Γκιλιέμ, στο εισαγωγικό απόσπασμα του πρώτου μέρους [1], για το πως συνέδεσε από μικρή, χάρη στη γυμνάστρια μητέρα της, τον αθλητισμό και την τέχνη, είναι ένα καλό παράδειγμα για τα παραπάνω.
Πρώτη δημοσίευση στο www.dancetheater.gr/παναγιώτης πετρογιάννης
στις 6/7/16
[1] Y. Koutedakis, A. Jamurtas. (2004). The Dancer as a Performing Athlete. Physiological Considerations. Sports Med. 34 (10): 651-661
[2] Ένα παλαιότερο κείμενο για τους τραυματισμούς των χορευτών, μπορείτε να διαβάσετε εδώ:
[3] Canadian sport for life. Quality sport and physical activity. 2014. “Fundamental movement skills and fundamental sports skills are not taught properly, p 21”. “ Further develop all fundamental movement skills and teach general, fundamental sports skills. Otherwise,a significant window of opportunity is lost, compromising the ability of the young player/athlete to reach their full potential, p. 53”. www.ltad.ca
[4] Myer GD, Jayanthi N, Difiori JP, Faigenbaum AD, Kiefer AW, Logerstedt D, Micheli LJ. Sport specialization, Part I: Does early sports specialization increase negative outcomes and reduce the opportunity for success in young athletes? Sports Health 2015;7(5):437-442.
Jayanthi N, Pinkham C, Dugas L, Patrick B, Labella C. Sports specialization in young athletes: evidence-based recommendations. Sports Health. 2013;5(3):251-7.
Jayanthi NA, LaBella CR, Fischer D, Pasulka J, Dugas LR. Sports-specialized intensive training and the risk of injury in young athletes: a clinical case-control study. Am J Sports Med. 2015;43(4):794-801
American Medical Society for Sports Medicine (2013, April 23). Effectiveness of early sport specialization limited in most sports, sport diversification may be better approach at young ages. ScienceDaily. Retrieved from http://www.sciencedaily.com /releases/2013/04/130423172601.htm
Πιο εκτενής παρουσίαση των θέσεων εδώ: www.aspenprojectplay.com , University of Florida’s Sport & Policy Research Collaborative.
[5] Children and adolescents should include fitness exercises in the training routine, rather than devoting all of each training session to the development of specific skills required for a certain sport
[6] American Medical Society for Sports Medicine (2013, April 23). Effectiveness of early sport specialization limited in most sports, sport diversification may be better approach at young ages. ScienceDaily. Retrieved from http://www.sciencedaily.com /releases/2013/04/130423172601.htm
[7] Overuse Injuries and Burnout in Youth Sports. Position paper of the American Medical Society for Sports Medicine. (2014). Holly J. Benjamin, M.D. Joel S. Brenner, M.D., M.P.H. Andrew Gregory, M.D. Neeru Jayanthi, M.D. Greg L. Landry, M.D. Anthony Luke, M.D. John P. DiFiori, M.D., Chair
